Een dagje uit

On:
In: Column Middelhoff
Tagged: , , ,

Column “Achter de kaft 15” op 31 maart 2021 van Dolf Middelhoff, hoofdredacteur en fotograaf. Foto: De Lek stroomopwaarts bij het autoveer van Wageningen.

Ik besloot mijzelf een dagje uit te gunnen, ook al is het corona-adagium nog steeds ‘blijf thuis’. Voor de Urbanuskerk moeten nieuwe stenen op maat worden gebakken en dat gebeurt in Heteren aan de Lek. En dat gebeurt nu, reden waarom ik het overheidsadvies terzijde schoof en in de auto stapte. Na wat geklungel met de navigatie, kwam ik op twee plekken aan de Lek uit. Beide aan de verkeerde kant van de rivier, beide bij een voetveer. Het eerste was in vol bedrijf, maar lag 8 km van Heteren, het tweede lag recht tegenover steenfabriek Zilverschoon, maar het was (nog) niet in gebruik. Ik kwam dus een half uur te laat op mijn afspraak.

Steenbakkerij Zilverschoon Randwijk is onder andere gespecialiseerd in restauratie en renovatie. Als een van de weinige steenbakkerijen kunnen zij stenen leveren in kleine oplages, in bijzondere, handgemaakte vormen en allerlei maten. De ‘ijsseltjes’, de gele steentjes voor onze gewelven, komen er vandaan, maar ook de grote, afgeschuinde roodbruine blokken voor de kruisribben.

Het bedrijf heeft een prima website, waarop het productieproces helder wordt uitgelegd, maar ik kreeg dat verhaal te horen van André Beumer, die onder andere vertelde dat onze ijzertjes gemaakt worden van Friese zeeklei. De fabriek betrekt zijn grondstoffen (rivierklei) voor een groot gedeelte uit de ‘Gelderse Delta’, maar ook wel uit Duitsland, stroomopwaarts aan de Rijn. Afhankelijk van de gewenste kleur, uitstraling en functie wordt gezocht naar de juiste grondstof, die de ene keer geler, de andere keer roder of zelfs antracietkleurig moet afbakken.

Kennis en ervaring in bakstenen

Bakstenen moeten groter worden aangemaakt dan in het werk nodig is. Dat komt omdat ze krimpen tijdens het drogen en bakken. Vooral bij uitbundig gevormde stenen zoals die in de neogotiek maar bijvoorbeeld ook in architectuur uit de ‘Amsterdamse School’ veelvuldig zijn gebruikt, vraagt dat om veel ervaring en kennis van de gebruikte materialen. Onze ijsseltjes worden in verschillende maten gemaakt en geleverd, zodat de metselaars van Nico de Bont meer armslag hebben om de ingewikkelde vormen van de gekromde gewelfschalen sluitend te kunnen opmetselen. Ook is de kleur niet constant. Door temperatuurverschillen onder en boven in de oven worden de steentjes meer geel (bovenin) of meer roze (onderin). Die laatste worden gebruikt in allerlei steunconstructies achter het ‘schone’ metselwerk dat in het zicht blijft. Tijdens mijn rondleiding over het fabrieksterrein wees André mij op een stelling met steentjes voor Bovenkerk die op een rek werden gesorteerd op kleur.

Handwerk bakstenen

Vrijwel alles in dit bedrijf gebeurt handmatig, van het maken van mallen, het vullen van mallen met klei, of het handmatig uitsnijden van een steenvorm. Daarvoor wordt een rechthoekig blok klei geklemd tussen twee (soms uitbundige) vormen, waarna vervolgens handmatig, met een draadzaagje, de vorm wordt bevrijd uit het rechthoekige blok. Die vormen gaan vervolgens op rekken naar de droogtunnel en later naar de oven om te worden afgebakken. Omdat het in de restauratiebouw dikwijls om kleine hoeveelheden gaat, wordt er vrijwel nooit voorraad aangehouden. Ook de hoeveelheden klei die op het bedrijfsterrein in grote bakken op voorraad liggen zijn zeer bescheiden.